Majstori i muza – šta je istorija i zašto?

Istorija je u krajnjoj liniji i jedan od osnovnih načina orijentacije u vremenu. Ali tu ne mislim toliko na pregled različitih hronologija, koliko na razumevanje ljudske prošlosti unutar različitih vremenskih perioda. Pored toga, moram da upozorim na često previđanje jednodimenzionalnosti običnog linearnog nizanja pojedinačnih događaja. Čovečanstvo se, naime, nikada nije razvijalo pravolinijski, a još manje ravnomerno. Svetske civlizacije su u istom vremenskom periodu dostizale različite razvojne stupnjeve, a s druge strane, poput predgrčke Mikene i mreže asteških država na Jukatanu, beleže slične prekretnice; samo se u jednom slučaju za njih pobrinula priroda (erupcija vulkana), a u drugom prodor osvajača. Drugi razlog zbog kojeg me je obradovalo objavljivanje prevoda na srpski jezik predstavlja prilika da ukažem na napore pojedinih srpskih kolega koji su, uprkos pomenutom ponovnom oživljavanju nacionalne istorije, ostali posvećeni idejama kulturne interakcije i sa njom povezanim komparativnim proučavanjima proteklog života na prostoru današnje Srbije i na osnovu istorije susednih oblasti. Mislim na nedavno preminule Andreja Mitrovića i Miroslava Jovanovića, ali i na današnje kolege kao što su Olga Manojlović Pintar, Radivoj Radić, Milan Ristović, Predrag Marković i drugi. Prvi je o pitanjima uloge i značaja proučavanja prošlosti pisao već sedamdesetih godina prošlog veka i redovno pratio istoriografske rasprave od SAD do Francuske i Nemačke. Drugi, delimično zaražen uticajem prvog, sanjao je o integralnom pregledu istoriografije na području bivše Jugoslavije, a autori poput Radića, Ristovića i Olge Manojlović-Pintar, već u devedesetim godinama ukazivali su na to da prošlost nisu samo velike bitke, ratovi i politika, nego i svakodnevni život, detinsjtvo i materijalni artefakti. Neki su pak, poput Markovića, uz bavljenje nacionalnim stereotipima našli vreme i za prevođenje svetskih klasika (Hobsbaum).